เคยได้ยินไหม พระมาลัยมาโปรด

เคยได้ยินไหม? “พระมาลัยมาโปรด”

 อินทิรา แก้วเข้ม ผู้เขียน

           หลายคนคงเคยพูดว่า “ที่ฉันผ่านมาได้นี่เหมือนพระมาโปรดแท้ ๆ” แล้วเคยมีใครสงสัยบ้างว่าทำไมต้องเป็นพระมาโปรด และพระที่มาโปรดนั้นคือพระอะไร ใช่พระที่อยู่ในวัดแถวๆ บ้านหรือไม่ วันนี้ผู้เขียนจะมาไขทุกข้อข้อใจเกี่ยวกับสำนวน “พระมาโปรด” ให้แก่ทุกท่าน 

           ก่อนอื่นต้องขออธิบายก่อนว่า สำนวน “พระมาโปรด” นั้นมาจากสำนวนเดิมว่า “พระมาลัยมาโปรด” ซึ่งเป็นสำนวนเก่าที่ถูกตัดคำว่า มาลัย ออกทำให้สำนวนสั้นลงแต่ยังคงความหมายเดิม

           สำนวน พระมาลัยมาโปรด นั้นมีที่มามาจากวรรณคดีเรื่อง “พระมาลัยคำหลวง” ซึ่งเป็นพระราชนิพนธ์ของเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศกวีเอกในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ซึ่งนำเค้าโครงเรื่องมาจาก พุทธประวัติ เมื่อองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพานไปแล้ว พระรัตนตรัยได้มี ความเจริญรุ่งเรือนในลังกาทวีป ซึ่งมีพระเถระนามว่า “พระมาลัยเทวเถร” ที่มีชื่อเสียงไปทั่วทั้งเกาะลังกาว่า เป็นพระที่มีอิทธิฤทธิ์ และญาณวิเศษ เป็นพระอรหันต์ ที่รักความสันโดษชอบธุดงค์ไปตามสถานที่ต่าง ๆ และท่านยังชอบไปโปรดสัตว์ในนรกโดยแสดงธรรมให้ฟัง พร้อมทั้งนําเอาข่าวสารของสัตว์นรกเหล่านั้นมาบอก แก่ญาติมิตรให้ทําบุญกุศล แล้วอุทิศส่วนกุศลนั้นไปให้แก่ สัตว์นรกผู้เป็นญาติมิตรของตน 

           เมื่อสัตว์นรกเหล่านั้นได้รับ อนุโมทนาจากส่วนบุญที่ญาติอุทิศส่งมาให้แล้ว ก็จะสามารถ ไปผุดไปเกิด พระมาลัยเทวเถรเจ้าได้ช่วยปลดปล่อยสัตว์ในอบายภูมิทั้งหลายให้ไปบังเกิดในสุคติภูมิ นับว่าพระมาลัยเทวเถรเจ้าเป็นผู้มีพระคุณแก่สัตว์ทั้งหลายอย่างมหาศาล (พระมาลัยคำหลวง, 2557)

ภาพพระมาลัยโปรดสัตว์นรก ภาพจาก (ZhokoLoveV, 2559)

       พระมาลัยนอกจากจะปรากฏในพุทธประวัติแล้วยังปรากฏในวรรณคดีเรื่องพระมาลัยคำหลวงโดยเนื้อหาในวรรณคดีเรื่องพระมาลัยคำหลวงนั้น กวีใช้บทสนทนาทำนองปุจฉา – วิสัชนาระหว่างพระอินทร์กับพระมาลัยทำให้ทราบว่าเทวดาแต่ละองค์ทำบุญกุศลอะไรมาบ้างก่อนที่จะได้มาเกิดเป็นเทวดาและบทสนทนาระหว่างพระศรีอาริยเมตไตรกับพระมาลัย จะช่วยทำให้ผู้อ่านเกิดกำลังใจที่จะกระทำความดี เพื่อจะได้อยู่บนโลกอย่างมีความสุข และผู้แต่งยังมีจุดประสงค์เพื่อจะได้พบพระศรีอาริยเมตไตรในกาลภายหน้า และเพื่อความสุขสวัสดิ์และความเป็นสิริมงคลแก่ตนอีกด้วย (Romkate Nillavong, 2558, ย่อหน้า1)

         แต่เดิมนั้นพระมาลัยคำหลวงใช้สวดในงานมงคลสมรส ต่อมาเปลี่ยนไปใช้สวดเฉพาะงานศพหรือสวดหน้าศพเพื่อให้ญาติของผู้ตายคลายความเสียใจและเข้าใจในเรื่องราวของภพหน้า  ซึ่งถือว่าเป็นสัจธรรมของมนุษย์

          พระมาลัยคือใครแล้วโปรดอะไร?

          ตอบ เมื่อรู้จักที่มาของสำนวนพระมาลัยมาโปรดแล้วจะเห็นได้ว่า พระมาลัย คือชื่อของพระอรหันต์ในพุทธกาล และคำว่ามาโปรด นั้นหมายถึง การโปรดสัตว์นรกที่ทนทุกข์ทรมาน พระมาลัยจึงถือว่าเป็นสัญลักษณ์แทนคนดี ที่ช่วยให้ผู้คนพ้นจากความทุกข์ ดังที่ปรากฏในพุทธประวัติ ซึ่งบรรพบุรุษที่คิดค้นสำนวนน่าจะคิดขึ้นหลังจากศึกษา หรือทราบความหมายที่ลึกซึ้งของสำนวนดังกล่าว

         ทำไมต้องเป็นพระมาลัย ทำไม่เป็นเทวดาองค์อื่นที่ชอบช่วยเหลือมนุษย์ เช่น พระอินทร์?

         ตอบ ในวรรณคดีไทยหลายเรื่อง นั้นปรากฏว่ามีเทวดาผู้ที่คอยให้ความช่วยเหลือมนุษย์ให้พ้นทุกข์ พ้นเคราะห์ภัยต่างๆไปอย่างคาดไม่ถึงแต่พระอินทร์ก็ยังไม่มีบทบาทในการช่วยเหลืออย่างทั่วถึงเพราะท่านช่วยเหลือมนุษย์และผู้ที่ร้องขอความช่วยเหลือ ต่างจากพระมาลัยที่ด้วยความเป็นพระภิกษุที่สำเร็จเป็นพระอรหันต์แล้ว มักมีจิตใจที่เมตตากรุณาต่อสัตว์ที่ทนทุกข์ทรมานอยู่ในนรก จึงลงไปโปรดโดยการเทศนาสั่งสอนหลักธรรมของพระพุทธองค์จนสัตว์เหล่านั้นหลายตนไปเกิดเป็นเทวดาเสวยสุขอยู่บนสวรรค์ 

อีกประการหนึ่งอาจเป็นเพราะพระมาลัยเป็นพระอรหันต์ในพุทธกาล ตามความเชื่อในศาสนาพุทธที่คนไทยส่วนใหญ่นับถือและศรัทธาทำให้มีโอกาสศึกษาเรื่องราวของท่านมากกว่าพระอินทร์ที่เป็นความเชื่อในศาสนาพราหมณ์

          ทำไมถึงเหลือเพียง “พระมาโปรด”?

         ตอบ จากที่กล่าวไว้คร่าวๆ ว่าสำนวนพระมาโปรด นั้นเกิดจากการตัดคำว่ามาลัยออก จนเหลือเพียงพระมาโปรดที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในปัจจุบัน นั่นอาจเป็นเพราะคนในรุ่นลูกรุ่นหลานที่ห่างไกลวัดวาอาราม ซึ่งเกิดจากกาลเวลาและอาชีพการงานที่ไม่ค่อยมีเวลาศึกษาวรรณคดีเรื่องพระมาลัยคำหลวง และไม่มีเวลาศึกษาที่มาของสำนวนต่าง ๆ อย่างลึกซึ้งเมื่อคำในสำนวนคำใดที่ไม่เข้าใจความหมายก็มักตัดคำคำนั้นทิ้งเพื่อความสะดวกแก่การใช้มากขึ      

          พระมาโปรดใช่พระที่จำวัดอยู่ที่วัดแถวบ้านหรือไม่?

          ตอบ ในสำนวนพระมาโปรดถ้าคนที่เข้ามาช่วยเหลือเป็นผู้หญิง ก็จะเปรียบผู้นั้นว่า แม่พระมาโปรด ในทางกลับกันถ้าเป็นผู้ชายก็มักเปรียบว่าพ่อพระมาโปรด ซึ่งมีความหมายคงเดิมไม่เปลี่ยนแปลง จึงสามารถไขข้อข้องใจได้ว่า

พระมาโปรดนั้นไม่ใช่พระที่จำพรรษาอยู่ในวัดแถวบ้านของผู้อ่าน แต่เป็นสำนวนที่ถูกตัดคำออก

     ในความคิดของผู้เขียนที่มีต่อสำนวนพระมาโปรด และสำนวนพระมาลัยมาโปรดนั้นคิดว่าสำนวนเก่ามีความสมบูรณ์มากกว่า เมื่อพูดถึงสำนวนนี้ คำว่าพระมาลัยมาโปรดถือว่าเป็นการบอกความเป็นมาของสำนวนไปในตัว ดีกว่าการพูดเปรียบเทียบอย่างไม่รู้ความหมายที่ลึกซึ้งซึ่งทำให้เกิดความเข้าใจในสำนวนที่ผิดพลาดไป และความเชื่อเกี่ยวกับพระมาลัย ความเชื่อเกี่ยวกับบาป-บุญ นรก-สวรรค์ ก็จะหายไป เพราะไม่ได้ศึกษาให้ลึกซึ้งถึงแก่นแท้ของสำนวน

            แล้วผู้อ่านคิดว่าควรใช้สำนวนใดระหว่างสำนวน “พระมาโปรด” ที่ใช้กันอย่างแพร่หลาย หรือกลับไปใช้สำนวน “พระมาลัยมาโปรด” สำนวนเก่าที่บอกที่มาของสำนวนได้อย่างชัดเจน...